Hamı özünü və yaxınlarını koronavirus infeksiyasından qorumağa çalışır. Artıq bir aydan çoxdur ki, Nyu-Yorkdakı mərkəzi klinikada COVID-19-la mübarizə aparan doktor Deyv Prays yutubda videomüraciət ünvanlayıb.
Publika.az xəbər verir ki, həkim çıxışında infeksiya riskini 99% azaltmaq və virusun yayılmasının dayandırılması barədə ətraflı məlumat verib. Həkim qeyd edib ki, çalışdığı xəstəxana COVID-19 xəstələrinin sadəcə 10% -ni qəbul edir.
- Nyu-Yorkun Mərkəzi Klinikasında koronavirusa qarşı hansı tədbirlər görülür?
- Xəstəxanamızda ürək əməliyyatı, orqan transplantasiyası da daxil olmaqla müxtəlif əməliyyatlar aparılır. Ancaq indi hamımız demək olar ki, COVID-19 olan xəstələri 100% müalicə etməklə məşğuluq. Özüm yalnız bütün gün COVİD-ə yoluxmuş xəstələrlə işləyirəm. Hər gün virus haqqında yeni bir şey öyrənirik: onun necə təsir etdiyini artıq daha yaxşı bilirik.
Bu virusun unikallığı odur ki, o insan bədəninə tanış deyil. COVID-19 olan əksər xəstələrdə müxtəlif dərəcələrdə üç simptom özünü göstərir: qızdırma, öskürək və ağrı. Xəstəlik 5-6 gündən 14 günə qədər davam edə bilər.
Böyük əksəriyyəti yoluxmuş şəxs və ya inkubasiya dövründəki insanlarla uzun müddət təmas nəticəsində xəstəliyə yoluxur. İnfeksiyaların demək olar ki, 99.9% -i əllər və virusun olduğu səth arasında fiziki təmas nəticəsində baş verir. Hava yolu ilə yoluxmağın mümkün olduğuna inanılır, amma aparılan müşahidələr göstərir ki, bu yolla virusa yalnız yoluxmuş şəxslə yaxın məsafədə və 15-30 dəqiqə ərzində təmasda olmaqla yoluxa bilərsiniz. Ancaq bir daha təkrar edirəm: infeksiyaların böyük əksəriyyəti məhz fiziki təmas və sonra üzlə təmas yolu ilə baş verir. Bu, çox vacib məqamdır. Və həqiqətən çox ruhlandırıcıdır. Niyə? Çünki virusun bizə keçdiyi yolu mütləq bilirik. Hər gün çox sayda COVID-19 xəstələri olan xəstəxanada olsam da, əminəm ki, xəstələnməyəcəyəm, çünki bu ardıcıllıq zəncirini və necə davranacağımı bilirəm.
- Yoluxmamaq üçün nə etmək lazımdır?
- Əsas odur ki, əllərinizin və toxunduğunuz yerlərin təmiz olduğunu daim izləyin. Tez-tez antiseptik məhsullardan istifadə edin. Dezinfeksiyaedici vasitələr yoxdursa, bütün hərəkətlər dirsəklə edilə bilər. Hər dəfə digər insanların toxuna biləcəyi səthə toxunduqdan sonra əllərimizi dezinfeksiya edib və ya yuyuruq.
İkinci ən vacib qayda - əllərinizlə üzünüzə toxunmaq olmaz, buna şüurlu şəkildə nəzarət edin. Həmişə fərqində olmadan üzümüzə toxunuruq. Statistikaya görə, bir insan şüursuz olaraq gündə 90 dəfə üzünə toxunur. Əlləri ilə üzünə tez-tez toxunan adamın koronavirusa toxunmaq riski yüksəkdir.
Buna özünüzü necə öyrətməlisiniz? Bir yolu maska taxmağa başlamaqdır. Maska sizi infeksiyadan qorumaq üçün deyil, üzünüzə toxunmamağı öyrənmək üçün lazımdır. Üstəlik, hər hansı bir maska ola bilər, bu, simulyator kimi işləyəcək.
Bu iki qayda birlikdə: əllərinizi təmiz saxlamaq və üzünüzə toxunmamaq - özünü qorumağın ən güclü yoludur. Onlar 99,9% hallarda təsirli olur. Əlbəttə ki, qəribə bir şəkildə yoluxmuş xəstələrin 0.01% -i var və bunun necə baş verdiyini heç vaxt bilməyəcəyik, ancaq özünüzü və yaxınlarınızı qorumaq üçün bu iki qaydaya əməl etmək kifayətdir.
Üçüncüsü, respiratora ehtiyacınız yoxdur. Xəstəxanada yalnız xəstə ilə otaqda olduğum zaman respirator geyirəm və xəstənin tənəffüs yollarının təmizlənməsi üçün xüsusi prosedurlar edirik. Qalan vaxtlar adi maska taxıram. Honkonq və Sinqapurda bu qaydalara riayət edilməsi tibb işçilərinin hər hansı xəstəliyə yoluxmasına səbəb olmayıb. Bəli, Nyu-York klinikalarının tibb işçilərindən kimsə xəstələnib, ancaq onlar qoruyucu vasitələr olmadan xəstələrlə əlaqə quran insanlardır. İndi xəstəxanamızda tibb işçiləri arasında heç bir yoluxma hadisəsi yoxdur. Normal şəraitdə: küçədə, mağazada, respiratorlara ehtiyac yoxdur.
Dördüncüsü, sosial məsafədir. Bir-birinizdən 1,5-2 metr məsafə saxlayın. Bu, çox çətin deyil və həyatımızı ciddi şəkildə dəyişmir. Qayda çox sadə, lakin son dərəcə təsirlidir. Aptekə və ya mağazaya getdiyiniz zaman birbaşa növbədə dayanan şəxsin arxasında dayanmaq lazım deyil. Ondan bir neçə addım uzaq durun.
Bu dörd sadə qaydaya əməl etdikdən sonra, qorxu yox olur. Xarici dünyadan qorxmayın, qonşulardan qorxmayın. Mənə elə gəlir ki, bu dörd qayda insana azadlıq hissi verir. Axı dükanlarda, poçtda və s. yerlərdə işləyən insanlara düşmən kimi baxmaq onlar üçün ağırdır. Mağazalarda işləyən və evinizə yemək gətirən insanlar düşmən deyil, qəhrəmanlardır.
- Xəstələnən şəxs ilk növbədə nə etməlidir?
- Temperaturunuz varsa, ailə üzvlərindən təcrid olun. Bütün ailə üzvləri eyni dörd qaydaya əməl etməyə başlamalıdır. Mümkünsə, xəstəni ayrı bir otaqda təcrid edin. Xəstə otağını tərk etməlidirsə, əvvəlcə əllərini yuyub maska taxmalıdır. Sonra yemək yedikdən sonra toxunduğu bütün səthlər dezinfeksiya olunmalıdır. Uzunmüddətli əlaqə yaratmamaq vacibdir. Eyni mənzildə xəstə qohumunuzla olmaqdan qorxmayın - sadəcə bu sadə tövsiyələrə əməl edin.
Lakin iki istisna var: ailənizdə çox yaşlı bir insan və ya yaxınlardan kimya terapiyası almış birisi varsa, onların xəstə ilə tamamilə əlaqəsini kəsmək üçün ayrı bir otaqda qalması daha yaxşıdır. Ancaq mümkün deyilsə, bu şəxsin xəstədən ciddi şəkildə təcrid olunmasını təmin etmək lazımdır.
- Xəstəxanaya nə vaxt getmək lazımdır?
- Yalnız nəfəs almaqda çətinlik çəkirsinizsə. Digər hallarda, temperatur varsa, koronavirus olduğunuz təsdiqlənibsə, davamlı boğaz ağrılarınız varsa, xəstəxanada yatmağa ehtiyac yoxdur.
Nəfəs problemi olmayan xəstələrin çoxunu evə göndəririk. Çox vaxt 3-4 gündən sonra özlərini daha yaxşı hiss edirlər. Nəfəs almaqda çətinlik çəkənlərin çoxu bir xəstəxanaya göndərilir və 5-7 gündən sonra da evlərinə gedirlər. Yəni, COVID-19 ilə gələn bütün xəstələrin yalnız 10% -i xəstəxanaya yerləşdirilməyə ehtiyac duyur. Və yalnız 1-3% süni nəfəs aparatının istifadəsinə ehtiyac duyur. Süni tənəffüs aparatına qoşulanların böyük əksəriyyəti 7-10 gün ərzində bərpa olunur.
- Nə zaman test etdirmək lazımdır?
- Düşünürəm ki, bu, yaşadığınız ərazidə testlərin sayından asılıdır. Bölgədə çox sayda test varsa, hər kəs təhlil verə bilsə, yaxşıdır. Ancaq bir neçə test varsa, onda nəfəs almaqda çətinlik çəkənlər, yəni xəstəxana rejimində müalicəyə ehtiyacı olanlar üçün saxlamaq daha vacibdir.
- Dezinfeksiyaedici maddələr nə dərəcədə təsirlidir?
- COVID-19 istənilən dezinfeksiyaedici vasitədən ölür, onlara qarşı dözümlü deyil. Və yalnız kiçik bir damla dezinfeksiyaedici məhlul bəsdir.
Çox xəstə olan bir şəhərdə yaşayırsınızsa, mağazadan alınan məhsulları təmizləmək yaxşı fikirdir. Evə sifariş vermisinizə, məhsulların qapı xaricində qoyulması daha məqsədəuyğundur. Daha sonra əlcək geyinib evdə qalacaq paketlərin səthini təmizləyin. Düşünürəm ki, bu ən ağıllı təhlükəsizlik tədbirləridir.
- Küçəyə çıxarkən geyindiyimiz təmiz geyimləri dərhal yumaq lazımdırmı?
- Mən bir həkim olaraq gündə 12 saat xəstələrlə olan otaqda qaldığım üçün əlbəttə ki, bir növbədən sonra paltar yuyuram, ancaq yalnız kənara çıxanlar üçün xarici paltar yumağa ehtiyac yoxdur.
- İnkubasiya dövrünün müddətini nə müəyyənləşdirir?
- Kontaktın müddəti. Məsələn, palatada qoruyucusu olmayan tibb işçiləri iki gündən sonra xəstələnə bilər. Yüngül simptomları olan bir şəxslə qısa əlaqə varsa, inkubasiya müddəti 14 günə qədər davam edə bilər. İnkubasiya müddətinin uzadılması halları çox azdır.
- Xəstəlik hansı yaş qruplarını əhatə edir?
- Tamamilə bütün yaş qruplarında, süni tənəffüs aparatına da hər yaşda qoşulan xəstələr var: 23 yaş, 35 yaş, 45 yaş - və əksəriyyətində heç bir xroniki xəstəlik yoxdur. Pandemiyanın ilk başlanğıcında xəstəliyin yalnız yaşlılara və ciddi xəstəlikləri (diabet və ya xərçəng) olan insanlara təsir edəcəyi barədə yanlış inanc var idi, lakin bu doğru deyil. Son üç həftə ərzində yalnız COVID-19 xəstələri ilə işləyirəm və bütün yaş qruplarını görürəm. Yaşlılar və bir az daha yaşlı olanlar üçün daha çətin olur. Ancaq 35 yaşlı xəstələr daha çox daxil olur. Ağır xəstə olan bir çox gənc və tez öhdəsindən gələn yaşlı insanlar da var.
Xəstəxanamızda artıq "ibuprofen" istifadə etmirik. "İbuprofen"in pisləşdiyini təsdiqləyən bir neçə araşdırma var. Xəstələr üçün ən effektiv dərman "parasetamol"dur.
- Son olaraq infeksiyanın nə zaman bitməsi haqqında hansı proqnozlar vermək olar?
- Çox güman ki, sosial təcrid 3 aydan 9 aya qədər davam edəcək. Bu, uzun müddətdir. Lakin pandemiyanın güclü partlayışını yaşamış bütün böyük şəhərlərin təcrübəsi göstərir ki, ilk iş koronavirusun yayılma şəraitini məhdudlaşdırmaqdır. Xəstəxanaların həddən artıq doldurulmasının qarşısını almaq üçün xəstələrin sayını azaltmaq lazımdır. Düşünürəm ki, özünü təcridi bir neçə ay ərzində qəbul etmək lazımdır. İndi davranış qaydalarını bilirik, odur ki, çaxnaşma üçün heç bir səbəb yoxdur. Bu, yalnız bir-biri ilə və xarici dünya ilə münasibətlər qaydasının yeni bir yoludur. Yeni qaydalara alışmalıyıq. Qaydalar vərdiş halına gəldikdə, yeni normalar artıq o qədər də çətin və qorxulu görünməyəcək.
Aytən Məftun
